প্ৰবন্ধঃ চিনেমাৰ ৰাজকুমাৰ

চিনেমাৰ ৰাজকুমাৰ : প্ৰমথেশ বৰুৱা

মূল বাংলা:- প্ৰেমেন্দ্ৰ মজুমদাৰ

অনুবাদ:- মিণ্টুল হাজৰিকা

তেতিয়া দেশ বিভাজন হোৱা নাছিল৷ অবিভক্ত বংগদেশ আৰু অবিভক্ত অসম দুখন শান্তিপ্ৰিয় প্ৰতিবেশী ৰাজ্য৷ এই দুয়োখন ৰাজ্যৰ সীমান্তৱৰ্তী অসমৰ অন্তৰ্গত গোৱালপাৰা জিলা আছিল এই দুই ৰাজ্যৰ সাংস্কৃতিক মিলনভূমি৷ ভাটিয়ালী গানৰ সুৰত মতলীয়া বিশাল ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ দুয়োপাৰৰ এই মিলন সেঁতুয়ে জন্ম দিছিল বহুতো উপকথা, সাধুকথা আৰু সাধুকথাৰ ৰজা-ৰাণী আৰু ৰাজকুমাৰ-ৰাজকুমাৰীসকলক ৷ ভাৰতীয় চিনেমা এই অসমভূমিৰ এনেকুৱা এজন সঁচা অৰ্থৰ ৰাজকুমাৰৰ ওচৰতেই চিৰঋণী হৈ আছে৷

প্ৰথমেশ চন্দ্ৰ বৰুৱা

সেইসময়ৰ গোৱালপাৰা জিলাৰ অন্যতম চহৰ ধুবুৰীৰ ওচৰৰ ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ এটা উপনদী হ’ল পাগলাদিয়া৷ তাৰ পাৰতেই গৌৰীপুৰৰ বিশাল ৰাজহাউলি অৱস্থিত ৷ পৰ্বতীয় চট্টগ্ৰামৰ ৰঙামাটিৰ ৰজা প্ৰতাপ চন্দ্ৰ বৰুৱাদেৱে এই ৰাজহাউলিৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল৷  লোক প্ৰবাদ আছে যে , তেওঁ হেনো তালৈ চিকাৰ কৰিবলৈ আহি  তাৰ নৈসৰ্গিক দৃশ্যত মোহিত হৈ তেওঁৰ আৰাধ্য দেৱী মহামায়া তথা গৌৰীৰ নামেৰে এটা মন্দিৰ স্থাপন কৰিছিল; ফলত প্ৰতিষ্ঠিত হ’ল নতুন ৰাজ্য গৌৰীপুৰ৷ পৰৱৰ্তী সময়ত তেওঁ ৰাজধানী ইয়ালৈ বদলি কৰে আৰু গৌৰীপুৰৰ ৰাজহাউলি নিৰ্মাণ কৰে৷ শিক্ষা, সাহিত্য, সংস্কৃতি, সংগীত চৰ্চাকে আদি কৰি চিকাৰৰ বাবেও গৌৰীপুৰৰ ৰাজপৰিয়ালৰ কৃতিত্ব চৌদিশে জনাজাত হৈ পৰে৷ পৰৱৰ্তী ৰজা প্ৰভাতচন্দ্ৰ বৰুৱা আৰু ৰাণী সৰোজৱালাৰ জ্যেষ্ঠপুত্ৰ প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাৰ জন্ম হয় ১৯০৩চনৰ ১০ অক্টোবৰত৷

পূৰ্ব পুৰুষৰ সকলো গুণ উত্তৰাধিকাৰী সূত্ৰে ৰাজকুমাৰ প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাই লাভ কৰিছিল৷ আনকি ৰাজপৰিয়ালৰ ঐতিহ্যৰ প্ৰতি সন্মান জনাই তেওঁ হাতীৰ পিঠিত উঠি সৈন্য-সামন্ত লৈ চিকাৰলৈয়ো গৈছিল;  মাত্ৰ ১২ বছৰ বয়সত তেওঁ বাঘ চিকাৰ কৰিছিল৷ কিন্তু কোমল হৃদয়ৰ অধিকাৰী এই ৰাজকুমাৰজন জীৱ হত্যাৰ ঘোৰ বিৰোধী আৰু অত্যন্ত পশুপ্ৰেমী আছিল৷ গৌৰীপুৰৰ  ৰাজহাউলিৰ হাতীশাল আছিল বিখ্যাত৷ কলকতাৰ ঘৰতো তেওঁৰ এটা পোহনীয়া ভালুক আৰু  অত্যন্ত প্ৰিয় দুটি পোহনীয়া কুকুৰ আছিল, যাৰ এটি মৃত্যু হয় তেওঁৰ মৃত্যুৰ লগে লগে আৰু আনটোৰ পোন্ধৰ দিন পিছতে মৃত্যু হয়৷

লিখা-পঢ়া শিকিবলৈ ৰাজকুমাৰ প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাক কলকাতালৈ পঠোৱা হয়৷ কলকতাৰ হেয়াৰ স্কুলত তেওঁৰ নামভৰ্তি হয়৷ ১৯২৪ চনত কলকতাৰ প্ৰেছিডেন্সী কলেজৰ পৰা তেওঁ বিজ্ঞানৰ স্নাতক ডিগ্ৰী লাভ কৰে৷ তাৰ পিছত তেওঁ বিদেশলৈ গুচি যায়৷ তাৰ পৰা উভতি আহি ৰাজনীতিত যোগদান কৰে৷ তেওঁ পণ্ডিত মতিলাল নেহৰু আৰু দেশবন্ধু চিত্তৰঞ্জন দাসৰ স্বৰাজ দলৰ সদস্য পদ গ্ৰহণ কৰিলে৷ অসম ৰাজ্যপৰিষদৰ সদস্য হিচাপে নিৰ্বাচিত হৈ তেওঁ এজন দক্ষ ৰাজনীতিবিদ হিচাপে নিজকে পৰিচয় দিবলৈ সক্ষম হয়৷ আনকি মন্ত্ৰীত্ব গ্ৰহণৰ বাবেও তেওঁৰ ওচৰলৈ প্ৰস্তাৱ আহিছিল, কিন্তু তেওঁ মান্তি হোৱা নাছিল৷ কিন্তু অসম বিধান সভাৰ সদস্য হিচাপে নিৰ্বাচিত হৈছিল৷ স্বৰাজ দলৰ অসম শাখাৰ চীফ হুইপৰ পদতো কিছুদিন আছিল৷ কিন্তু মন্ত্ৰী নতুবা ৰাজনৈতিক নেতা হোৱাটো তেওঁৰ জীৱনৰ উদ্দেশ্য নাছিল৷ সেয়েহে তেওঁ সক্ৰিয় ৰাজনীতি এৰি আঁতৰি আহিল৷

শান্তিনিকেতনত থকা সময়ত তেওঁৰ লগত পৰিচয় হয় ডিজিৰ অৰ্থাৎ ধীৰেন্দ্ৰনাথ গাঙ্গুলিৰ৷ ১৯২৬ চনত প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাই ডিজিৰ বিখ্যাত “বৃটিছ ডোমিনিয়েল ফিল্মছ লিমিটেড”ৰ পৰিচালনা ব’ৰ্ডৰ সদস্য হিচাপে যোগ দিয়ে৷ ডিজিয়ে তেতিয়া “টাকায় কি না হয়” (১৯৩০) নামৰ এখন ছবিৰ নিৰ্মাণৰ কাম কৰি আছিল৷ প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱা এই ছবিখনৰ এটা পাৰ্টিৰ দৃশ্যত জুনিয়ৰ আৰ্টিষ্ট হিচাপে প্ৰথম কেমেৰাৰ মুখামুখি হ’ল৷ চিনেমাত তেওঁৰ প্ৰথম অভিনয় হ’ল দেবকী বসুৰ 'পঞ্চশৰ' (১৯৩০) ছবিখনৰ জৰিয়তে৷ ঘটনাটো ঘটিছিল আকস্মিকভাৱে৷ প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱা বন্ধু দেবকী বসুৰ অনুৰোধত সেই ছবিখনৰ এজন অভিনেতাক বন্দুক ধৰাৰ কৌশল শিকাবলৈ গৈছিল৷ সেই অভিনেতাজনে কোনোমতেই কামটো কেমেৰাৰ সন্মুখত কৰিব পৰা নাছিল৷ ৰাজকুমাৰ প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাই সৰুতে বন্দুক চলাবলৈ শিকিছিল। শেষত বন্ধু দেবকী বসুৰ অনুৰোধত সেই অভিনেতাজনৰ ঠাইত তেওঁ অভিনয় কৰিবলগা হ’ল৷

সেই একেই বছৰতে তেওঁৰ  বিদেশলৈ যাব লগা হ’ল। এইবাৰ অৱশ্যে চিকিৎসাৰ বাবেহে৷ তাৰ পৰা পেৰিছলৈ৷ ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে লিখি দিয়া চিঠি লৈ তেওঁ “ফক্স ষ্টুডিঅ” ৰ চিনেমাটোগ্ৰাফাৰ মঁছিয়ে ৰজাৰৰ ওচৰলৈ গ’ল৷ উদ্দেশ্য আছিল তেওঁৰ ওচৰত কাম শিকিব , তেওঁ কাম শিকিলেও৷ উভতি আহি কেমেৰা আৰু পোহৰৰ নানান আহিলা-পাতি কিনি কলকতাত নিজৰ ঘৰতে প্ৰতিষ্ঠা কৰিলে তেওঁৰ নিজস্ব প্ৰযোজনা সংস্থা “বৰুৱা ফিল্ম ইউনিট” ৷ নিজৰ এই কোম্পানীৰ বেনাৰতে প্ৰযোজনা কৰিলে তেওঁৰ প্ৰথম ছবি “অপৰাধী” (১৯৩২)৷ এই ছবিখনত তেওঁ নিজেই মুখ্য ভূমিকাত অভিনয় কৰিছিল। লগত আছিল ৰাধিকানন্দ মুখোপাধ্যায়, সবিতা দেবী প্ৰমুখ্যে আৰু বহু কলা-কুশলী৷ পৰিচলনা কৰিছিল বন্ধু দেবকী বসুয়ে৷

ভাৰতীয় চিনেমাৰ ইতিহাসত এই ছবিখন এক মাইলষ্ট’ন হিচাপে স্বীকৃত৷ ইমানদিনে চিনেমাৰ শ্বুটিং হৈছিল সূৰ্য্যৰ পোহৰত৷ ৰিফ্লেক্টৰ বা কাটাৰৰ সহায়ত সূৰ্য্যৰ পোহৰক নানানভাৱে নিয়ন্ত্ৰণ কৰা হৈছিল ছবি নিৰ্মাণৰ বাবে৷ প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাই তেওঁৰ এই বোলছবিখনত প্ৰথম কৃত্ৰিম পোহৰ ব্যৱহাৰ কৰিব বুলি সিদ্ধান্ত ল’লে৷ কাৰণ তেওঁ “ফক্স ষ্টুডিঅ”ত চিনেমা নিৰ্মাণৰ এই কৌশল শিকি আহিছিল। সেয়েহে কৃত্ৰিম পোহৰত শ্বুটিং আৰম্ভ কৰা হ’ল৷ ফলস্বৰূপে ইমান দিনৰ প্ৰচলিত পদ্ধতিবোৰৰ সাল-সলনি কৰা হ’ল৷ বিশেষকৈ সাজ-সজ্জা আৰু মেকআপৰ৷ কেৱল মাত্ৰ পোহৰকলৈ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা কৰোতে খৰচ হৈ গ’ল প্ৰায় পঞ্চাশ হাজাৰ ফুট বহু মূল্যবান নেগেটিভ৷ মেকআপকলৈ পৰীক্ষা কৰোঁতে খৰচ হ’ল প্ৰায় একহাজাৰ ফুট নেগেটিভ৷ সেইসময়ত ইয়াৰ বজাৰ মূল্য বহু বেছি আছিল আৰু বিদেশৰ পৰাহে ইয়াক আমদানি কৰি আনিব লাগিছিল৷ শেষত এই পৰীক্ষা সফল হ’ল৷ কৃত্ৰিম পোহৰত  নিৰ্মাণ কৰা চাৰে এঘাৰ হাজাৰ ফুটৰ কলা-বগা এই নিৰ্বাক ছবিখনে মুক্তি লাভ কৰিলে উত্তৰ কলকতাৰ “চিত্ৰা” ছবিগৃহত ১৯৩১ চনৰ ২৮ নবেম্বৰৰ দিনা৷ সৃষ্টি হ’ল ভাৰতীয় চিনেমাৰ এক নতুন ইতিহাস আৰু ইয়াৰ ৰূপকাৰ আছিল প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱা৷

“বৰুৱা ফিল্ম ইউনিট”ৰ বেনাৰত ইয়াৰ পিছৰ বছৰত তেওঁ আৰু দুখন নিৰ্বাক ছবি প্ৰযোজনা কৰিলে৷ প্ৰথমখন আছিল সুনীল মজুমদাৰৰ পৰিচালনাত “একদা”(১৯৩২) আৰু দ্বিতীয়টি দেবকী বসুৰ পৰিচালনাত “নিশিৰ ডাক” (১৯৩২)৷ প্ৰথমখন দুটা ৰিলৰ আৰু  দ্বিতীয়খন আঠটা ৰিলৰ৷ দুয়োখন একেলগে কলকতাৰ “চিত্ৰা” ছবিগৃহত ১৯৩২ চনৰ ২৩ এপ্ৰিল তাৰিখে মুক্তি দিয়া হয়৷ এই দুখন চিনেমাত অৱশ্যে তেওঁ অভিনয় কৰা নাছিল৷

ঠিক এই সময়তে “টকি” অৰ্থাৎ সবাক ছবিৰ নিৰ্মাণ আৰম্ভ হৈছিল৷ চিনেমাত আধুনিক প্ৰযুক্তিৰ ব্যৱহাৰৰ প্ৰতি তেওঁ বৰ আগ্ৰহী আছিল৷ তেতিয়া তেওঁৰ প্ৰযোজনা সংস্থাৰ নতুন নাম দিছিল “বৰুৱা পিকচাৰ্ছ”৷ এই সংস্থাৰ বেনাৰত আৰু নিজৰ প্ৰযোজনাত প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাই নিৰ্মাণ কৰিলে তেওঁৰ প্ৰথম টকি ফিল্ম “বেঙ্গল-১৯৮৩” (১৯৩২)৷ তেওঁ নিজে ছবিখন পৰিচালনা কৰাৰ লগতে মুখ্য চৰিত্ৰত অভিনয়ো কৰিছিল৷ কলকতাৰ “ৰূপবানী” ছবিগৃহত ১৯৩২ চনৰ ১২ ডিচেম্বৰ তাৰিখে স্বয়ং ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে নিজ হাতে ছবিখন আনুষ্ঠানিকভাৱে  মুক্তি দিছিল৷ কিন্তু দুৰ্ভাগ্যৰ কথা ছবিখন বানিজ্যিকভাৱে সফল হ’ব পৰা নাছিল৷ যাৰ ফলত প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাই আৰ্থিক সংকটৰ মুখামুখি হৈ প্ৰযোজনা সংস্থাটি বন্ধ কৰি দিবলৈ বাধ্য হৈছিল৷

কিছু বছৰ আগত,  ১৯৩১ চনৰ ১০ ফেব্ৰুৱাৰী তাৰিখে বীৰেন্দ্ৰ নাথ সৰকাৰে কলকতা চহৰৰ দক্ষিণে “নিউ থিয়েটাৰ” নামেৰে এটা আধুনিক ষ্টুডিঅ’ৰ নিৰ্মাণ কৰিছিল৷ তেওঁলোকে ইতিমধ্যে বহু কেইখন  ছবি নিৰ্মাণ কৰিছিল৷ ইয়াৰ ভিতৰত প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাৰ বন্ধু দেবকী বসুৰ “চন্ডীদাস” (১৯৩২ ) ছবিখনে সাংঘাতিকভাৱে জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিছিল৷ প্ৰযোজনাৰ কামত ব্যৰ্থ হ’লেও চিত্ৰনাট্য ৰচনাকে আদি কৰি পৰিচালনা, চিনেমাটোগ্ৰাফী, ইডিটিং, অভিনয় আদি চিনেমাৰ এনে কোনো বিভাগ নাই য’ত প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাৰ প্ৰতিভা আৰু দক্ষতাকলৈ সন্দেহ কৰা যায়৷ বি.এন সৰকাৰ আছিল প্ৰকৃত সোণাৰী, সোণ চিনোতে তেওঁৰ ভুল হোৱা নাছিল৷ তাৰোপৰি ৰাজকুমাৰ প্ৰমথেশ তেওঁৰ সৰু ভায়েকৰ সহপাঠী আছিল৷ বীৰেন্দ্ৰ নাথ চৰকাৰে প্ৰমথেশক “নিউ থিয়েটাৰ”ত যোগ দিবলৈ আমন্ত্ৰণ জনালে৷ ১৯৩৩ চনত তেওঁ “নিউ থিয়েটাৰ”ত যোগ দিলে৷ আৰম্ভ হ’ল ৰাজকুমাৰৰ জীৱনৰ এক নতুন অধ্যায়৷ উল্লেখযোগ্য যে ভাৰতীয় চিনেমাৰ ইতিহাসতো এক নতুন অধ্যায়ৰ সূচনা হ’ল৷

“নিউ থিয়েটাৰ”ত প্ৰমথেশৰ প্ৰথম ছবি “ৰূপলেখা” (১৯৩৪ )৷ ক’লা-বগা এই সবাক ছবিখন তেওঁ যে কেৱল পৰিচালনা কৰিছিল তেনে নহয়, নায়িকা উমা শশীৰ বিপৰীতে নায়কৰ চৰিত্ৰত অভিনয়ো কৰিছিল৷ এইখনেই প্ৰথম ভাৰতীয় ছবি য’ত ফ্ল্যাছ ব্যাক (Flash Back) পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল৷

কেৱল বঙালীয়ে নহয়, ভাৰতৰ আন কোনো ভাষাৰ  কোনো সাহিত্যিকৰ কোনো চৰিত্ৰ আজিলৈকে দেৱদাসৰ দৰে ইমান জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হোৱা নাই৷  সেইটো সম্ভৱ হৈছিল কেৱল প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাৰ বাবেহে৷ জমিদাৰ পুত্ৰ প্ৰেমিক দেৱদাসৰ স’তে বাস্তৱ জীৱনৰ সঁচা প্ৰেমিক ৰাজকুমাৰ প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাৰ এক বিস্ময়কৰ মিল দেখা গৈছিল, যিটোয়ে দেৱদাস চৰিত্ৰটিক অমৰ কৰি তুলিছিল৷ আনকি চিনেমাখন চাই স্বয়ং শৰৎচন্দ্ৰই প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাক ক’বলৈ বাধ্য হৈছিল, “মই দেৱদাস লিখিছিলো হয়তো তোমাৰ কথাকে ভাবি, আজি ভাব হৈছে কাহিনীটো লিখা মোৰ সাৰ্থক হৈছে৷” উপন্যাসৰ পৰা ফালৰি কাটি প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাই এই ছবিখনৰ কাৰণে বেলেগকৈ চিত্ৰভাষা নিৰ্মাণ কৰিছিল৷ প্ৰমথেশৰ পৰিচালনা আৰু অভিনয়ত “নিউ থিয়েটাৰ”ৰ “দেৱদাস” (১৯৩৫)-এ এখন অবিস্মৰণীয় চলচ্চিত্ৰৰূপে পৰিচয় লাভ কৰিলে৷ দেৱদাস কেৱল যেন এখন চিনেমা নহয়, চিনেমাৰ নিজস্ব ভাষা আৰু ব্যাকৰণৰ সাৰ্থক প্ৰয়োগটো প্ৰমথেশে এই ছবিখনত চলচ্চিত্ৰ পণ্ডিতসকলক বিস্মিত কৰি পেলাইছিল৷ চিনেমাৰ এই কেঁচুৱা অৱস্থাৰ সময়ত মন্তাজ, ক্ল’জ আপ, ওয়াইপ, ডিছল্ভ, ফেড-ইন, ফেড -আউট, ফ্লাছ ব্যাক, টেলিপ্যাথিক শ্বট, ইণ্টাৰকাট ইত্যাদি নানাবিধ চিনেমাটিক টেকনিকৰ সফল প্ৰয়োগ কৰি প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাই  বুজাই দিলে যে ভাৰতীয় চিনেমাৰ ইতিহাসত তেওঁৰ অৱদান চিৰদিন মনত ৰাখিবলীয়া৷

দেৱদাসৰ বিপুল বাণিজ্যিক  সফলতাত উৎসাহিত হৈ বীৰেন্দ্ৰ নাথ চৰকাৰে ঠিক কৰিলে যে “নিউ থিয়েটা”ৰে এইবাৰ ইয়াৰ হিন্দী সংস্কৰণ নিৰ্মাণ কৰিব৷ কিন্তু হিন্দী ভাষাত সংলাপ কওঁতে প্ৰমথেশৰ কিছু সমস্যা হৈছিল৷

তেওঁ নিজে পৰিচালনাৰ দায়িত্বত থাকি তেওঁৰে পৰামৰ্শত ষ্টুডিঅ’ৰ মাহে দুশটকীয়া বেতনত গায়ক হিচাপে কাম কৰা কুন্দন লাল সায়গলক দেৱদাসৰ চৰিত্ৰটি কৰিবলৈ দিয়া হ’ল৷ পিছৰ বছৰতে ছবিখনে মুক্তি লাভ কৰিলে৷ সমগ্ৰ দেশতে ছবিখনে বিপুল জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হ’ল৷ এই ছবিখনৰ সফলতাই কে.এল সায়গলক তাৰকাত পৰিণত কৰিলে৷

“নিউ থিয়েটাৰ”ৰ বেনাৰত শৰৎচন্দ্ৰৰ কাহিনীৰে প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাই ইয়াৰ পিছত নিৰ্মাণ কৰিলে “গৃহদাস”(১৯৩৬)৷ মুখ্য ভূমিকাত অভিনয় কৰিলে তেওঁ নিজে আৰু তেওঁৰ বিপৰীত চৰিত্ৰত যমুনা বৰুৱা আৰু মলিনা দেবীয়ে অভিনয় কৰিছিল৷  এইখন ছবিয়েও জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল৷ পিছৰ ছবি “মুক্তি”( ১৯৩৭) আৰম্ভ হ’ল এক অভিনৱ চিত্ৰভাষাৰ প্ৰয়োগৰে৷ ছবিখনৰ নামটো আৰম্ভ হোৱাৰ লগে লগে দেখা গ’ল প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাই এখনৰ পিছত সিখনকৈ দুৱাৰ খুলি খুলি আগুৱাই গৈছে৷ এনেকুৱা দৃশ্যৰ ব্যৱহাৰ সেইসময়ত হলিউডৰ চিনেমাটো কেতিয়াও দেখা পোৱা নগৈছিল৷ এইবোৰ দৃশ্যকল্পৰ নিৰ্মাণ কৰাটো আছিল তেওঁৰ চিনেমাক লৈ নিজস্ব চিন্তা ভাৱনাৰ ফল৷ “মুক্তি” চিনেমাখনতে প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাই কেমেৰালৈ বাহিৰলৈ ওলাল; চিনেমাখনৰ এটা ডাঙৰ অংশৰ শ্বট লোৱা হয় অসমৰ মনোৰম প্ৰাকৃতিক প্ৰেক্ষাপটত৷ বৰুৱা চাহাবৰ প্ৰিয় হাতী জংবাহাদুৰেও এই ছবিখনত অভিনয় কৰিছিল৷ এই ছবিখনৰ আন এটি মহৎ বৈশিষ্ট্য হ’ল প্ৰমথেশৰ উৎসাহত  ইয়াতেই প্ৰথম ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰৰ কবিতা আৰু গানৰ সাৰ্থক প্ৰয়োগ ঘটে৷ এই ছবিখনতে ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰৰ কবিতা “দিনেৰ শেষে ঘুমেৰ দেশে”ৰ পংকজ মল্লিকে সুৰ দি গীত হিচাপে প্ৰস্তুত কৰে আৰু নিজেও কণ্ঠ প্ৰদান কৰে৷ চিনেমাত প্ৰমথেশেই প্ৰথমে ৰবীন্দ্ৰনাথৰ গীতৰ সাৰ্থক প্ৰয়োগ কৰে৷  ‘মুক্তি’ত ‘আমি কান পেতে ৰই’ বা ‘আজ সবাৰ ৰঙে ৰঙ মেশাতে হবে’ নতুবা ‘অধিকাৰ’ (১৯৩৯)ত ‘মৰণেৰ মুখে ৰেখে দূৰে যাও চলে’ আজিও অবিস্মৰণীয় হৈ আছে৷

ভাৰতীয় চিনেমাৰ প্ৰথম সাৰ্থক কমেডি ছবি ‘ৰজত জয়ন্তী’ (১৯৩৯)ৰ প্ৰথম স্ৰষ্টা গৰাকী হ’ল প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱা৷ ছবিখনৰ নায়কো তেঁৱে আছিল৷ লগত আছিল মলিনা দেবী, মেনকা দেবী আৰু পাহাৰী সান্যাল৷ এই ছবিখনেও বিপুল জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল৷ দুখৰ বিষয় এয়ে যে এইখনেই আছিল নিউ থিয়েটাৰৰ শেষ ছবি৷ ১৯৪০ চনত তেওঁ “কৃষণ মুভিটোন” ষ্টুডিঅ'লৈ গুছি যায় আৰু তাৰ পৰাই নিৰ্মাণ কৰিলে “শাপমুক্তি” (১৯৪০) নামৰ ছবিখন৷ এই ছবিখনত তেওঁৰ “ৰাট-শ্বট” টেকনিকৰ ব্যৱহাৰক বিখ্যাত ফৰাছী ফিল্ম চলচ্চিত্ৰ সমালোচক জৰ্জ শাদুলেও ভূয়সী প্ৰশংসা কৰিছিল৷ ইয়াৰ পিছৰ বছৰত তেওঁ “এম পি প্ৰডাকচন”লৈ গ’ল আৰু তাৰ পৰাই তেওঁ  “মায়েৰ প্ৰাণ” (১৯৪১), “উত্তৰায়ন” (১৯৪১) আৰু “শেষ উত্তৰ” (১৯৪২) নামৰ তিনিখন ছবি নিৰ্মাণ কৰিলে৷ “শেষ উত্তৰ”ত তেওঁৰ বিপৰীত চৰিত্ৰত অভিনয় কৰিছিল কানন দেবী আৰু যমুনা বৰুৱাই৷ এইখন ছবিয়েও জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিছিল৷ বিশেষকৈ এই ছবিখনত কমল দাসগুপ্তৰ সুৰত কানন দেবীয়ে গোৱা গীতসমূহ বাংলা ছবিৰ অমূল্য সম্পদ৷ ইয়াৰ পিছত বৰুৱা চাহাবে 'চাঁদেৰ কলংক' (১৯৪৪) নামৰ আৰু এখন মাত্ৰ বাংলা ছবি নিৰ্মাণ কৰিলে৷ পিছৰ ছবি “মায়া কানন”ৰ কাম তেওঁ শেষ কৰিবলৈ নাপালে৷ বঙালী চিনেমাৰ উপৰিও মুঠ চৈধ্যখন হিন্দী চিনেমাও তেওঁ নিৰ্মাণ কৰিছিল৷ অধিকাংশ চিনেমাই আছিল ডাবল-ভাৰ্ছন৷

প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাই চিনেমাত প্ৰথম কৃত্ৰিম পোহৰৰ ব্যৱহাৰ, প্ৰথম আউটড’ৰ  শ্বুটিঙৰ উপৰিও টেকনিক লৈ নানান ধৰণৰ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা কৰিবলৈ পছন্দ কৰিছিল ৷ তেতিয়া ডাঙৰ ডাঙৰ আৰু গধুৰ আটাইবোৰ পোহৰৰ ষ্টেণ্ড মাটিত থৈ কাম কৰিব লগা হৈছিল৷ বৰুৱা ডাঙৰীয়াই প্ৰথম ওখ প্লেটফৰ্ম বনাই তাৰ ওপৰত পোহৰ থৈ  কাম কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে৷ এখন চিনেমাত তেওঁ পাইপ এডালেৰে বগাই  চাৰিতলাত উঠাৰ কথা; তেওঁ হৈছে এজন আচল ৰাজকুমাৰ, তদুপৰি এজন চুপাৰষ্টাৰ তেওঁ কেনেকৈ পাইপ বগাই উঠিব? ইয়াৰ উপায় তেওঁ নিজেই উলিয়ালে৷ চাৰিতলাৰ সম্পূৰ্ণ ছেটটোকে তেওঁ ষ্টুডিঅ’ৰ মজিয়াত শুৱাই দিলে৷ মাটিত গাঁত খান্দি,তাত এনেকুৱাকৈ কেমেৰা ৰখা হ’ল যে তাৰ লেন্সখন ঘৰটোৰ বেৰৰ সমানত থাকে৷  তাৰপিছত বৰুৱা ডাঙৰীয়াই পাইপত ধৰি বগোৱা বাই এতলাৰ পৰা চাৰিতলালৈ আগুৱাই গ’ল৷ তেওঁৰ লগে-লগে কেমেৰায়েও  তেওঁক অনুসৰণ কৰি থাকিল৷ সৃষ্টি হ’ল এক নতুন টেকনিকৰ৷

প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱা এজন অত্যন্ত ভাল শিক্ষক আছিল৷ চিনেমাৰ বিভিন্ন বিভাগত তেওঁ শিক্ষাৰ্থীক হাতত ধৰি কাম শিকাইছিল৷ তাৰ ভিতৰত কিছুমানে পৰৱৰ্তী সময়ত যথেষ্ট সু-খ্যাতি লাভ কৰিছে৷ ব্যক্তিগত জীৱনত দেৱদাসৰ লগত তেওঁৰ জীৱনৰ বহু মিল থকা দেখা গ’লেও কৰ্ম জীৱনত তেওঁ অত্যন্ত নিয়মানুৱৰ্তিতা মানি চলিছিল৷ ষ্টুডিঅ’ত সকলোৱে তেওঁক 'চাহাব' বুলি সম্বোধন কৰিছিল৷ ঠিক আঠ বজাৰ লগে-লগে ষ্টুডিঅ’লৈ গৈয়েই কাম আৰম্ভ কৰি দিছিল৷ ন বজাৰ ভিতৰত প্ৰথম শ্বট লৈছিল৷ ঠিক এক বজাত দুপৰীয়াৰ আহাৰ আৰু আবেলি পাঁচ বজাত কাম শেষ কৰিছিল৷ কোনোদিন এই নিয়ম-নীতিৰ সাল-সলনি হোৱা নাছিল৷ তেওঁ নিজেই পোহৰ, কেমেৰা, ছেট ইত্যাদিৰ তদাৰক কৰিছিল৷ তেওঁৰ ছেটত কথা কোৱা, গল্প-গুজৱ কৰা কঠোৰভাৱে নিষিদ্ধ আছিল৷ কিন্তু ষ্টুডিঅ’ৰ কৰ্মীসকলৰ অভাৱ-অভিযোগ আৰু দাবী সম্পৰ্কে তেওঁ অত্যন্ত সহানুভূতি প্ৰদৰ্শন কৰিছিল৷ এইবাবেই তোঁ ষ্টুডিঅ’ কৰ্মীসকলৰ ট্ৰেড ইউনিয়ন “চিনে টেকনিচিয়ান এচোছিয়েচন অৱ বেঙ্গল”ৰ সভাপতি নিৰ্বাচিত হৈছিল আৰু সেই ভূমিকাত অত্যন্ত জনপ্ৰিয় হৈ পৰিছিল; কেৱলমাত্ৰ তেওঁৰ আন্তৰিক সদিচ্ছা আৰু ঐকান্তিক প্ৰচেষ্টাৰ বাবে৷

তেওঁ ৰতন ঘাইৰ পৰা আৰম্ভ কৰি  উমাশশী, যমুনা দেৱী, চন্দ্ৰাৱতী দেৱী, কানন দেৱী, মেনকা দেৱী, ৰাজলক্ষী, চিতাৰা দেৱী আদি বহু খ্যাতিমান নায়িকাৰ লগত পৰিচালক আৰু নায়ক হিচাপে কাম কৰিছিল৷ ৰাজপৰিয়ালৰ নিয়ম অনুসৰি মাত্ৰ ১৮ বছৰ বয়সত তেওঁৰ প্ৰথম বিবাহ হয়৷ তৃতীয়বাৰ বিয়া কৰাই যমুনা দেৱীক৷ মাজে মাজে তেওঁ অতিৰিক্ত কামৰ হেঁচাত অসুস্থ হৈ পৰিছিল৷ বিদেশত চিকিৎসা কৰাবলৈয়ো গৈছিলে৷ শেষ পৰ্যান্ত ৰোগৰ আক্ৰমণ সহিব নোৱাৰি ১৯৫১ চনৰ ২৯ নৱেম্বৰৰ দিনা মাত্ৰ ৪৮ বছৰ বয়সত প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱাৰ পৰলোকপ্ৰাপ্তি হয়৷ শেষ ইচ্ছানুসাৰে তেওঁৰ মৃতদেহ নিউ থিয়েটাৰৰ প্ৰতিষ্ঠাতা বীৰেন্দ্ৰ নাথ চৰকাৰৰ বাসগৃহৰ সন্মুখেৰে লৈ যোৱা হয়৷ বীৰেন্দ্ৰ নাথ সেই সময়ত নিজেও খুব অসুস্থ আৰু শয্যাশায়ী হৈ আছিল৷ তেনে অৱস্থাতে তেওঁ খিৰিকিমুখলৈ আহি তেওঁৰ প্ৰিয় বন্ধুক বিদায় জনাইছিল৷ প্ৰমথেশ চন্দ্ৰ বৰুৱা গুছি গ’ল, অমৰ হৈ ৰ’ল তেওঁৰ দেৱদাস৷ ভাৰতীয় চিনেমাৰ ইতিহাসে দেৱদাসৰ প্ৰথম নায়কক চিৰদিন মনত ৰাখিব৷